نشست تخصصی بررسی تطبیقی اشتراکات دیدگاه امامیه و اهل سنت در تقریب مذاهب و تمدن‌سازی نوین اسلامی که از سلسله نشست‌های همایش ملی تقریب مذاهب اسلامی و تمدن‌سازی نوین اسلامی در گام دوم انقلاب به شمار می‌رود، دی‌ماه 1401 به صورت حضوری و مجازی در پژوهشکده تبلیغ و مطالعات اسلامی باقرالعلوم علیه السلام قم برگزار شد.

 

 

 

 در این نشست تخصصی که حجت‌الاسلام دکتر احمد کوثری مدیر گروه علمی امت و تمدن پژوهشکده باقرالعلوم علیه‌السلام دبیر علمی آن را به عهده داشت، حجت‌الاسلام والمسلمین حسن ضیاء توحیدی استاد حوزه و دانشگاه به بررسی تطبیقی اشتراکات دیدگاه امامیه و اهل سنت در تقریب مذاهب و تمدن‌سازی نوین اسلامی پرداخت و از دیدگاه‌های مشترکی سخن گفت که سبب وحدت و همگرایی مسلمین می‌شود.

 

 

 

وی با بیان اینکه مسلمانان اعم از همه مذاهب شیعه و سنی، مشترکات و دیدگاه‌هایی دارند که در تقریب مذاهب بسیار تأثیرگذار است و برخی دیدگاه‌های مشترک نیز در تمدن سازی و ایجاد تمدن نوین و جدید مؤثر خواهد بود، در ابتدای سخنان خود برای مشخص شدن دیدگاه‌های مؤثر در تقریب، به بیان معنای واژه «تقریب» پرداخت و گفت: تقریب واژه‌ای عربی به معنای نزدیک کردن است.

 

 

 

این استاد حوزه و دانشگاه گفت: هرچند از تقریب المذاهب سخن گفته می‌شود اما مقصود این نیست که خود مذهب‌ها را به هم نزدیک کنیم چراکه اختیار مذاهب را نداریم و هر مذهبی برای خود تعریف، چهارچوب و ساختار خاصی دارد؛ مقصود از تقریب این است که پیروان مذاهب اسلامی به ویژه علما، دانشمندان و فرهیختگان آنها با یکدیگر نزدیک شوند.

 

 

 

حجت‌الاسلام والمسلمین ضیاء توحیدی با بیان اینکه نزدیکی علمای اسلام آثار و برکات فراوانی دارد، افزود: وقتی فرهیختگان و بزرگان امت اسلامی با هم مرتبط شدند، عموم مردم هم به پیروی از آنها با هم یکی و متحد می‌شوند؛ زمانی که مردم با هم متحد شدند، قدرت بزرگ ایجاد می‌کنند که برای رسیدن به هر هدف بزرگ اجتماعی تأثیرگذار خواهد بود.

 

 

 

وی با اشاره به وجود بیش از یک میلیارد و هفتصد میلیون مسلمان در جهان، تصریح کرد: اگر همه مسلمانان ید واحده شوند، قدرتی را در جهان ایجاد می‌کنند که هیچ قدرت دیگری توان مقابله با او را نداشته باشد؛ اما متأسفانه این اتحاد وجود ندارد و دولتی مانند اسرائیل هر روز عده‌ای از مسلمانان را به خاک و خون می‌کشد، در حالی که اگر این تعداد مسلمانان ید واحده بودند، هرگز دشمن جرئت نمی‌کرد که به مسلمانان در هیچ جای دنیا ظلم، تعدی و تجاوز کند.

 

 

 

استاد حوزه علمیه قم با اشاره به آیه «اَعِدّوا لَهُم مَا استَطَعتُم مِن قُوَّة» که خدای متعال بر اساس آن خطاب به مسلمانان می‌فرماید هرچه می‌توانید برای مقابله با دشمن توان و نیرو آماده کنید تا دشمنان خدا را که همان دشمنان دین و دستورات الهی و دشمنان خودتان هستند، بترسانید، ، گفت: اگر مسلمان‌ها این کار را انجام داده بودند، امروز دشمنان اسلام جرئت نمی‌کردند به مسلمانان ظلم و ستم کنند.

 

 

 

وی با بیان اینکه بزرگ‌ترین نیرو، اتحاد مسلمانان است و وقتی با هم شدند قدرت بزرگی را ایجاد می‌کنند و دشمنان خدا را می‌ترسانند، یادآور شد: بزرگ‌ترین و مهم‌ترین اثر قدرت و نیرو پیشگیری از جنگ و ترساندن دشمن است که بخواهد به شما و کشور شما تعدی و تجاوز کند.

 

 

 

حجت‌الاسلام والمسلمین ضیاء توحیدی در ادامه به بیان برخی فواید تقریب پرداخت و با بیان اینکه وقتی ‌مسلمانان به ویژه علمای مذاهب با یکدیگر نزدیک شدند و حرف یکدیگر را شنیدند سوء تفاهم‌ها،‌ تهمت‌ها و ابهام‌ها از بین می‌رود، خاطرنشان کرد: دیدگاه‌هایی بین شیعه و سنی مشترک است که اگر به درستی روشن و تبیین شود، تقریب را محقق و مسلمانان را به هم نزدیک می‌کند و سبب اتحاد بین مسلمانان می‌شود.

 

 

 

استاد حوزه علمیه قم از گفتن شهادتین به عنوان مرز ورود به اسلام، به عنوان یکی از دیدگاه‌های مشترک بین شیعه و اهل تسنن نام برد و گفت: اگر در برخی روایات شیعه و اهل سنت واژه کفر درباره افرادی که گوینده شهادتین هستند، به کار رفته، این واژه کفر به معنای کفر خروج از دین اسلام نیست؛ گاهی اوقات واژه کفر به کار می‌رود اما مقصود کفر اصطلاحی نیست.

 

 

 

وی متذکر شد: کفر گاهی در مقابل اسلام به کار می‌رود که در این صورت مربوط به ظاهر و بیانگر نحوه معامله دنیایی مسلمانان با کفار است. حداقل معیار مسلمان بودن و خروج از مرز کفر، جاری نمودن شهادتین بر زبان است و کسی که شهادتین را نگفته باشد کافر محسوب می‌شود. طبق احکام فقهی اسلام، کافر از مسلمان ارث نمی‌برد و ازدواج وی با مسلمان جایز نیست.

 

 

 

حجت‌الاسلام والمسلمین ضیاء توحیدی در ادامه به بررسی انوع کفر از روی علم، کفر بدون علم، کفر برائت، کفر ترک اوامر الهی و کفر به معنای ترک شکر پرداخت و اظهار داشت: کفر را عبارت از اخلال و کوتاهی در معرفت به خداوند، توحید، عدل و رسالت پیامبر اسلام (ص) دانسته‌اند که ممکن است ناشی از جهل یا شک باشد و گاه ناشی از اعتقاد به اموری است که با وجود آنها دستیابی به معارف فوق ناممکن می‌شود.

 

 

 

استاد حوزه علمیه قم با بیان اینکه کُفْر نپذیرفتنِ دین حق و باور نداشتن به اصول سه‌گانه دین اسلام، یعنی توحید، نبوت و معاد است که موجب عذاب الهی می‌شود، گفت: درباره کفر دیدگاه‌های مشترکی بین شیعه و اهل سنت وجود دارد که برخی از نکات چون روشن نشده به جای اینکه سبب تقریب شود، سبب تخریب و تبعید شده است.

 

 

 

وی با اشاره به گروه‌های وهابی و داعشی که مقرضانه و برخی از روی جهل و بی‌سوادی هرجا واژه کفر را دیده‌اند، آن را به معنای خروج از اسلام معنا کرده و عموم مسلمانان غیر از خودشان را از دایره اسلام خارج کرده‌اند، تصریح کرد: اگر کسی به این نکته توجه کند خواهد دید که یک دیدگاه مشترک بین مسلمانان وجود دارد و آن اینکه همیشه واژه کفر به معنای خروج از اسلام نیست.

 

 

 

حجت‌الاسلام والمسلمین ضیاء توحیدی از ایمان به عنوان دیگر دیدگاه مشترک بین شیعه و اهل سنت که سبب تقریب بین مذاهب اسلامی می‌شود نام برد و اظهار داشت: همه مذاهب شیعه و سنی یک دیدگاه مشترک دارند و آن اینکه ایمان یک اصل قلبی و اعتقادی است؛ ایمان اگر به معنای اسلام باشد همان شهادتین است اما ایمان حقیقی که آثار آن افزون بر دنیا در آخرت آشکار می‌شود، آن چیزی است که در د ل نفوذ کرده است.

 

 

 

وی با بیان اینکه ایمان یک باور قلبی است و امور قلبی نه با زور ایجاد و نه با زور سلب می‌شود، تصریح کرد: مسلمانان اگر به این نکته توجه کنند، کسی در سدد تحمیل مذهب خود و دیدگاه خود به دیگران نخواهد شد. هر کسی هر قدر هم مایل باشد که همه مردم عالم هم مذهب و هم عقیده او باشند، باید به این نکته توجه کند که ایمان یک امر قلبی است و آن را نمی‌توان با زور به دیگران تحمیل و باور ایجاد کرد.

 

 

 

این استاد حوزه و دانشگاه دیگر دیدگاه مشترک بین مسلمانان را رعایت عدل و انصاف عنوان کرد و با اشاره به روایتی از امام علی (ع) که می‌فرمایند «اَلإنصافُ يَرفَعُ الخِلافَ وَ يُوجِبُ الاِئتِلافَ؛ انصاف داشتن، اختلاف را از ميان برمى‌دارد و الفت مى‌آورد»،‌گفت: ‌یکی از مؤلفه‌های تقریب که قرآن درس آن را داده و روایات هم بر آن تأکید کرده، ‌مسئله انصاف است که اگر در مقام عمل رعایت شود، مسلمانان به هم نزدیک می‌شوند.

 

 

 

[انصاف و مساوات از مباحث علم اخلاق و به معنای عدالت‌ورزی بوده و از بالاترین و والاترین کمالات و فضائل اخلاقی و بهترین صفت و ویژگی یک جامعۀ انسانی مطلوب به حساب می‌آید که زمینه‌ساز عدالت و برابری در تمامی ابعاد روابط اجتماعی بوده و در آموزه‌های اسلامی از آن به عنوان سیرۀ مستمر پیشوایان معصوم (ع) و افضل فضائل یاد شده است که بیانگر اهمیت و جایگاه خاص این صفت اخلاقی می‌باشد که اجرای آن ضامن آسایش و راحتی، فزونی رزق و روزی، رسیدن به مقام مومن واقعی، انجام بهترین عمل، کسب عزت، رسیدن به مکارم اخلاق، دفع عذاب و جلب محبت سایرین خواهد بود؛ از این‌رو از مهمترین فضائل و کمالات انسانی محسوب می‌شود.]

 

 

 

حجت‌الاسلام والمسلمین ضیاء توحیدی خاطرنشان کرد: قرآنی که دیدگاه مشترک همه مسلمانان است، ‌حتی خطاب به پیامبر اکرم (ص) می‌گوید به اهل کتاب که مقرض نیستند بگو «يَا أَهْلَ الْكِتَابِ تَعَالَوْا إِلَىٰ كَلِمَةٍ سَوَاءٍ بَيْنَنَا وَبَيْنَكُمْ؛ ای اهل کتاب، بیایید از آن کلمه حق که میان ما و شما یکسان است پیروی کنیم»، بنابراین مسلمانان اعم از شیعه و سنی به این دیدگاه قرآنی عملی و یکدیگر را به مشترکات دعوت کنند.

 

 

 

وی بر تبیین موارد اختلافی با رعایت اخلاق و انصاف تأکید کرد و افزود: خداوند در سوره احزاب آیه 60 می‌فرماید: «وَ ما أَنْزَلْنا عَلَيْكَ الْكِتابَ إِلَّا لِتُبَيِّنَ لَهُمُ الَّذِي اخْتَلَفُوا فِيهِ؛ و ما این کتاب را بر تو نفرستادیم مگر برای این که حقیقت را در آنچه (از توحید خدا و معاد و رسالت و غیره) مردم اختلاف می‌کنند روشن کنی»، بنابراین لازم است که مسلمانان موارد اختلافی را با بهترین روش و بدون اهانت، جسارت و تهدید تبیین کنند.

 

 

 

استاد حوزه علمیه قم در پاسخ به سئوال یکی از مخاطبان که درباره مدل تقریبی که از سوی عربستان سعودی و امارات دنبال می‌شود، با بیان اینکه عربستان دنبال تقریب مذاهب نیست، گفت: یکی از مخالفان تقریب دکتر ناصر بن عبدالله بن على القفاری است که کتاب دو جلدی «مسأله التقریب بین اهل السنه والشیعه» را نوشته و تمام آن در ردّ نظریه تقریب است.

 

 

 

[کتاب «مسأله التقریب بین اهل السنه والشیعه» در دو جلد منتشر و در دو بخش تنظیم شده است. بخش نخست، حاوی آرا و عقاید اهل سنت و شیعه است و جلد اول آن به این موضوع اختصاص دارد و البته عمده آن در تبیین عقاید شیعه است. بخش دوم - که جلد دوم را تشکیل می‌دهد - مسأله تقریب را مطرح کرده و داعیه داران آن را در شیعه و اهل سنت به بحث می‌گذارد. نویسنده با تعصب بسیار به موضوع نگریسته و نقل‌های ‌نادرست همراه با کج فهمی و قضاوت‌های ناصواب بسیار دارد. وی تقریب را در شکل کنونی بدعت بزرگ می‌داند.]

 

 

 

براساس سخنان حجت‌الاسلام والمسلمین ضیاء‌ توحیدی، شهادتین به عنوان مرز ورود به اسلام، محفوظ بودن جان و مال گویندگان شهادت، وجود کفر در آیات قرآن و استعمال واژه کفر در غیر کفر خروج از اسلام، ایمان باور قلبی است، مسئله عدم تنازع، تأکید بیشتر بر مشترکات، عدم اهانت به مقدسات یکدیگر، عدل و انصاف، تبیین حقایق با زبان حکمت، موعظه حسنه و جدال احسن، تبیین غیرمتنازعانه حقایق از باب عمل به آیه «وَ ما أَنْزَلْنا عَلَيْكَ الْكِتابَ إِلَّا لِتُبَيِّنَ لَهُمُ الَّذِي اخْتَلَفُوا فِيهِ» و رعایت مراحل به پیروی از سنت پیامبر اکرم (ص) و سنت الهی در نزول تدریجی قرآن از دیدگاه‌های مشترک تأثیرگذار در تقریب بین مذاهب اسلامی است.

 

 

 

براساس این گزارش، نشست تخصصی بررسی تطبیقی اشتراکات دیدگاه امامیه و اهل سنت در تقریب مذاهب و تمدن‌سازی نوین اسلامی با مشارکت دانشگاه جامع امام حسین علیه السلام، اداره کل ادیان و مذاهب سازمان تبلیغات اسلامی، پژوهشگاه علوم اسلامی امام صادق علیه‌السلام، مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی، دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، موسسه مطالعات و آموزش های تطبیقی احسن، موسسه دارالاعلام لمدرسة اهل البیت علیهم‌السلام، مرکز علمی پژوهشی مصباح و مرکز فرهنگی تبلیغی ادیان و مذاهب اسلامی (مفتاح) برگزار شده است.