حجت‌الاسلام و المسلمین دکتر عبدالحسین خسروپناه عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی با تأکید بر استفاده از ظرفیت تقریب مذاهب در تمدن‌سازی نوین اسلامی، گفت: تمدن‌سازی نوین اسلامی بدون تقریب مذاهب امکان ندارد و تقریب مذاهب هم الگوی حکمرانی می‌خواهد.
نشست تخصصی الگوی حکمرانی تقریب مذاهب در تمدن سازی نوین اسلامی با ارائه حجت‌الاسلام و المسلمین دکتر عبدالحسین خسروپناه دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی از سوی گروه علمی امت و تمدن پژوهشکده تبلیغ و مطالعات اسلامی باقرالعلوم علیه‌السلام به صورت مجازی برگزار شد.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی در این نشست تخصصی که از سلسله نشست‌های همایش ملی تقریب مذاهب اسلامی و تمدن‌سازی نوین اسلامی در گام دوم انقلاب به شمار می‌رود و قرار است اواخر بهمن ماه در استان گلستان و شهر گرگان برگزار شود، در تبیین موضوع نشست به بررسی متغیرهای حکمرانی، تقریب مذاهب یا وحدت مسلمانان و تمدن سازی نوین اسلامی پرداخت.
معنای حکمرانی و مراحل تحقق آن
وی با بیان اینکه منظور از حکمرانی به معنای حکومت داری نیست، هرچند در حکومت داری هم از حکمرانی استفاده می‌شود و باید شود، گفت: حکمرانی یک هدایت‌گری فرایندی است که از سیاستگذاری شروع می‌شود به تنظیم‌گری می‌رسد و در نهایت به خدمات عمومی، فرامنطقه ای و یا بین المللی ختم می‌شود؛ حکمرانی سیاست گذاری است؛ بایدها، نبایدها و خط مشی‌هایی که حرکت را جهت می‌دهد.
حجت الاسلام والمسلمین خسروپناه از تنظیم‌گری به عنوان مرحله پس از سیاستگذاری نام برد و اظهار داشت: در این مرحله لازم است مقررات‌گذاری، ساختارسازی، گفتمان‌سازی، تحقق مقررات، رصد، نظارت، ارزیابی و در نهایت اصلاح مقررات طی شود و بعد از آن نوبت به ارائه خدمات می‌رسد که خدمات به خدمات خاص، عمومی، منطقه‌ای و بین المللی تقسیم می‌شود.
وی با بیان اینکه حکمرانی هدایت فرایندی از سیاستگذاری به تنظیم‌گری و در نهایت ارائه خدمات است، مقصود از تقریب مذاهب به عنوان متغیر دوم را مذهب شیعه و اهل سنت عنوان کرد و گفت: تقریب مذاهب شامل همه مسلمانان اعم از فرق شیعه مانند زیدیه، اسماعیلیه و امامیه و فرق اربعه اهل سنت یعنی حنفی، حنبلی، شافعی و مالکی است.
این استاد حوزه و دانشگاه تمدن‌سازی نوین اسلامی را یک امر فرایندی و نیازمند طی یک فرایند دانست و با بیان اینکه مقام معظم رهبری در بیانیه گام دوم از خودسازی، جامعه‌پردازی و تمدن‌سازی نام بردند و شرط رسیدن به تمدن‌سازی را خودسازی و جامعه‌پردازی عنوان کردند، اظهار داشت: منظور از تمدن‌سازی نوین اسلامی این نیست که آن تمدن گذشته دوباره احیا شود.
وی داشتن پیوند فقهی، علمی، فلسفی، تمدنی و پزشکی با گذشته و استفاده از آن را ضروری دانست و با اشاره به دستاوردهای تمدنی دنیای مدرن مانند علوم شناختی، علوم انسانی، علوم طبیعی و مهندسی، فضای مجازی و هوش مصنوعی، گفت: وقتی از تمدن نوین اسلامی سخن می‌گوییم یعنی با از این بستر و زمینه تمدنی جدید هم بهره ببریم و استفاده کنیم؛ البته با مبانی حکمی و اسلامی و کارکرد و کاربست صحیح آنها نه اینکه از دانش کوانتوم مکانیک برای ساختن بمب اتم استفاده شود تا بشریت را نابود کند.
حجت‌الاسلام والمسلمین خسروپناه با بیان اینکه فضای مجازی به عنوان دستاورد تمدن دنیای مدرن ابزار مناسبی برای انتقال عقاید است اما برخی از این امکان برای ترویج زوال انسانیت، زن، خانواده و فرزند استفاده نادرست می‌کنند و برخی از این ابزار برای مقاصد شیطانی خود بهره می‌برند تا حق را باطل و باطل را حق جلوه دهند، خاطرنشان کرد: تمدن‌سازی نوین اسلامی احیاء تمدن اسلامی با رویکرد نوین و استفاده از علوم جدید در تولید آن با رویکرد حکمت و عقلانیت اسلامی است.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی در ادامه تقریب مذاهب و وحدت مسلمانان را شرط لازم برای رسیدن به تمدن‌سازی نوین اسلامی دانست و با بیان اینکه تقریب مذاهب نیازمند یک حکمرانی، سیاستگذاری، تنظیم‌گری و خدمات عمومی است، اما الگوی این حکمرانی در تقریب مذاهب اسلامی چیست، متذکر شد: الگو حکمرانی دارای مبانی، اصول و ارکانی است که باید به آنها توجه شود.
پنج مبنای الگوی حکمرانی تقریب مذاهب
وی با طرح برخی مباحث مهم مقام معظم رهبری درباره وحدت و تقریب مذاهب، سخن خود را از مبانی الگوی حکمرانی تقریب مذاهب در تمدن‌سازی نوین اسلامی شروع کرد و با بیان اینکه پنج مبنای مهم توحید، عقلانیت، ولایت، جامعیت قرآن و آخرت‌گرایی در الگوی حکمرانی مطرح است، گفت: مسلمانان باور به توحید دارند و از باور به توحید تا ساختن تمدن توحیدی باید مسیر طی شود.
حجت‌الاسلام والمسلمین خسروپناه در تبیین مبنای نخست الگوی حکمرانی تقریب مذاهب، گفت: هرجا توحید آسیب پیدا کرد قطعا حکمرانی تقریب مذاهب شکل پیدا نمی‌کند و تمدن نوین پدید نمی‌آید؛ هرچند اسلام و مسلمین باور به توحید دارند و از باور به توحید تا ساختن تمدن توحیدی باید مسیر طی شود، اما اگر شرک و منیت وسط آمد تفرقه هم به وجود می‌آید.
وی با تأکید بر استفاده از ظرفیت تقریب مذاهب در تمدن‌سازی نوین اسلامی، حکمرانی تقریب مذاهب را نیازمند گفتمان‌سازی دانست و تصریح کرد: ادعای من این است که تمدن سازی نوین اسلامی بدون تقریب مذاهب امکان ندارد، تقریب مذاهب هم منشأ تمدن سازی اسلامی است، الگوی حکمرانی می‌خواهد و این الگوی حکمرانی مبانی دارد که مهم‌ترین مبنای آن توحید است و باید به گونه‌ای سریان پیدا کند که ذره‌ای ما را به سمت شرک نکشاند، اگر شرک و منیت باشد تفرقه شروع می‌شود.
دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی افزود: مبنای دوم عقلانیت است. عقل از مبانی مهم دینی است. جالب است عقل در شیعه و اهل سنت به ویژه مذهب حنفی و شافعی جایگاه مهمی دارد. هم خواجه نصیرالدین طوسی برهان عقلی بر اثبات وجود خدا دارد و هم فخر رازی برهان عقلانی دارد. این نشان می‌دهد مذاهب اسلامی چقدر در بُعد عقلانیت با هم مشترک هستند. وقتی از تقریب سخن گفته می‌شود منظور این است که هر دو عاقل باشند. این امر مورد تاکید مقام معظم رهبری است. وقتی عقل آمد شهوت و غضب کارایی خودش را از دست می‌دهد چون منشا تفرقه شرک است و منشا شرک هم شهوت و غضب است. ابزار شهوت و غضب هم تخیل است و در مقابل تخیل عقل قرار دارد.
وی با بیان اینکه عقلانیت یکی از مبانی مهم حکمرانی تقریب مذاهب است، سومین مبنا را ولایت الهی عنوان کرد و اظهار داشت: ما دو دسته ولایت داریم؛ ولایت ایمان و ولایت کفر و درد جهان اسلام این است که پادشاهان کشورهای اسلامی ولایتمداری را با استکبار جهانی و صهیونیسم بسته‌اند در حالی که ولایتمداری مؤمنین با هم مورد تاکید قرآن است. وقتی ولایت را پذیرفتیم، دستاورد ولایت وحی الهی است.
حجت‌الاسلام والمسلمین خسروپناه در تبیین جامعیت قرآن و وحی الهی به عنوان یک مبنای مستقل و ضرورت توجه به آن ذیل مبنای ولایت، ابراز کرد: ولایت دربردارنده جامعیت قرآن و وحی الهی است و وقتی جامعیت قرآن را پذیرفتیم، دیگر سراغ سکولاریسم نمی‌رویم و ادعای جدایی دین از سیاست، جدایی دین از اقتصاد و جدایی دین از فعالیت اجتماعی را نمی‌پذیریم.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی با اشاره به مبنای پنجم یعنی آخرت‌گرایی که نقطه مقابل سکولاریسم است، گفت: علت اینکه افرادی در مقابل مسلمانان قرار می‌گیرند این است که دنیاگرا هستند و آخرت‌گرایی را کنار می‌گذارند؛ اینها مبانی الگوی حکمرانی تقریب مذاهب است که نقش مهمی در تقریب مذاهب دارد.
چند اصل مهم برای تدوین الگوی حکمرانی تقریب مذاهب
وی در بخش دیگری از سخنان خود با اشاره به چند اصل مهم که به تدوین الگوی حکمرانی تقریب مذاهب کمک می‌کند، گفت: اگر انسان به ویژه عالمان شیعه و اهل سنت خودسازی و اصلاح نفس خود نداشته باشند؛ قطعا تقریب مذاهب شکل نمی‌گیرد و منشا تفرقه خواهد شد؛ بنابراین همانطور که حضرت آقا فرمودند باید از خودسازی به جامعه‌پردازی و بعد تمدن‌سازی بپردازیم.
حجت‌الاسلام والمسلمین خسروپناه ادامه داد: اصل دوم مردم‌داری و مشارکت مردمی است. منظور از مردم‌داری احترام به مردم نیست بلکه مشارکت دادن مردم در حکمرانی است. اگر شیعه و سنی در سیاستگذاری تقریب مذاهب و تنظیم‌گری تقریب مذاهب و خدمات عمومی تقریب مذاهب دست به دست هم دهند، نقش مهمی را در این حکمرانی ایفا می‌کنند.
وی اصل سوم را تقریب مذاهب در ساحت اعتقادی و فقهی یعنی تمسک به مشترکات بسیاری که در حوزه اعتقادات و فقه وجود دارد، عنوان و تصریح کرد: برخی از فتاوای اهل سنت با فقه امامیه انطباق دارد، تقریب مذاهب در این حوزه کمک می‌کند بعدها که می‌خواهیم در حوزه حکمرانی سیاستگذاری و مقررات‌گذاری کنیم، از این احکام مشترک بهره ببریم.
دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی از رحمت و محبت فراگیر به عنوان اصل چهارم نام برد و گفت: رحمت و محبت فراگیر یعنی محبت را بر خصومت و دشمنی غلبه دهیم و آن را تبدیل به خشونت و خصومت نکنیم و وقتی می‌خواهیم با هم بحث و گفتگو بپردازیم به چشم برادر همدیگر را ببینیم؛ به فرموده مقام معظم رهبری برای جلب محبت باید محبت کرد.
وی با بیان اینکه اصل بعدی، اخوت و برادری است، اظهار داشت: روایات متعدد در زمینه برادری و اخوت داریم. امیرمؤمنان (ع) در یکی از حکمت‌هایش منشور برادری را بیان می‌کند و و پیامبر اکرم (ص) درباره برادری و حقوق برادری مباحث فراوانی را بیان کرده‌اند و مرحوم شیخ صدوق هم رساله مستقلی درباره برادری نوشته است.
حجت‌الاسلام والمسلمین خسروپناه اصل بعدی را توجه به دردهای مشترک عنوان کرد و گفت: ما مسلمان‌ها دردهای مشترک داریم ولی می‌نشینیم درباره اختلافاتمان صحبت می‌کنیم. وقتی برخی جوان‌ها گرایش‌های بی‌دینی و یا مسیحی پیدا می‌کنند، آیا نباید به این مسائل بپردازیم؟ آیا درد مشترک را رها کنیم و به سراغ مسائل اختلافی برویم؟
وی توجه به ظرفیت‌های تاریخی تمدن‌سازی را به عنوان اصل مهم دیگر مورد اشاره قرار داد و خاطرنشان کرد: در دوره قرن سوم تا ششم هجری که دوره تمدنی شکوفایی شکل گرفت، روحیه مداراگونه شیعه و سنی با هم موجب شد هر دو در تمدن‌سازی نقش داشته باشند که به عنوان نمونهه می‌توان از رصدخانه مراغه نام برد که آن را جناب خواجه نصیرالدین طوسی با کمک جمعی از علمای شیعه و اهل سنت ساخت.
موانع تحقق الگوی حکمرانی تقریب مذاهب
این استاد حوزه و دانشگاه در بخش پایانی سخنان خود با بیان اینکه مردم هنوز وحدت را از دین نمی‌دانند، از ترویج غالی‌گرایی و ناصبی‌گری و تحجر از طرف دشمن، نبود شناخت فرق اسلامی از یکدیگر، کینه و تعصبات جاهلی، سوء‌ظن و بددلی نسبت به برادران مسلمان، عمده دانستن برخی اختلافات طبیعی و پنهان ماندن خطر اصلی (جابه جایی اصل و فرع) و اسلام هراسی دشمن به عنوان موانع مهم پیش‌روی تحقق الگوی حکمرانی تقریب مذاهب نام برد.
وی با بیان اینکه حفظ آبروی پیامبر اکرم (ص) در گرو حفظ وحدت است، گفت: وقتی از وحدت سخن می‌گوییم، وحدت نفی مذاهب نیست، بلکه هرکس کار فقه و مذهب خود را انجام دهد اما دست به دست هم داشتن، با هم بودن و در مقابل استکبار قرار گرفتن بسیار امر مهم و ضروری است.
حجت‌الاسلام والمسلمین خسروپناه پیشرفت روزافزون انقلاب اسلامی طی چهار دهه را به سبب وحدت ملت ایران از شیعه و سنی عنوان کرد و با بیان اینکه اوایل انقلاب تجزیه‌طلبان می‌خواستند استان‌های مرزی را تجزیه کنند اما وحدت شیعه و سنی نگذاشت، گفت: ما شهدای فراوانی از اهل سنت در کنار شهدای شیعه داریم که باید تکریم و خانواده آنان نیز تکریم شوند.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی بر لزوم توجه به مبانی و اصول مطرح شده در سیاستگذاری‌ها و دقت در تنظیم‌گری و مقررات‌گذاری قوانین تأکید کرد تا حقی از برادران اهل سنت و شیعیان ضایع نشود. توجه به ساختارهای تقریب در حوزه نظامی و اصلاح ساختاری در راستای استفاده از علمای شیعه و اهل سنت در حوزه آموزش، پژوهش، تکنولوژی، حوزه‌های مختلف صنعتی و امنیتی و مقابله دقیق و قانونی با جریان‌های افراطی از دیگر مطالبی بود که حجت الاسلام خسروپناه سبب تقریب مذاهب دانست.
یادآور می‌شود که نشست علمی الگوی حکمرانی تقریب مذاهب در تمدن‌سازی نوین اسلامی از سلسله نشست‌های همایش ملی تقریب مذاهب اسلامی و تمدن‌سازی نوین اسلامی در گام دوم انقلاب با مشارکت دانشگاه جامع امام حسین علیه السلام، اداره کل ادیان و مذاهب سازمان تبلیغات اسلامی، پژوهشگاه علوم اسلامی امام صادق علیه‌السلام، مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی، دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، موسسه مطالعات و آموزش های تطبیقی احسن، موسسه دارالاعلام لمدرسة اهل البیت علیهم‌السلام، مرکز علمی پژوهشی مصباح و مرکز فرهنگی تبلیغی ادیان و مذاهب اسلامی (مفتاح) برگزار شد.
